Nieuwe uitsluitingsgrond in de Aanbestedingswet op komst: wat betekent dit voor aanbestedende diensten en inschrijvers?

De Ontbossingsverordening en de daarmee samenhangende wetswijziging brengen nieuwe verplichtingen met zich mee voor bedrijven die handelen in grondstoffen die mogelijk ontbossing veroorzaken. Deze bedrijven moeten een zorgvuldigheidsverklaring opstellen. Hiervoor dienen zij de volgende informatie te verzamelen, te documenteren en op verzoek ter beschikking te stellen aan de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA):

• Een beschrijving, met inbegrip van de handelsnaam en het type van de relevante producten;
• De hoeveelheid van de relevante producten;
• Het land van productie en, in voorkomend geval, delen daarvan;
• De geolocatie van alle percelen waar de relevante grondstoffen die het relevante product bevat of waarmee het is vervaardigd, zijn geproduceerd, alsmede de productiedatum of -tijdspanne;
• Naam, postadres en e-mailadres van de bedrijven, marktdeelnemers of handelaren die de relevante producten hebben geleverd;
• Naam, postadres en e-mailadres van de bedrijven of personen aan wie de relevante producten zijn geleverd;
• Afdoende en verifieerbare informatie waaruit blijkt dat de relevante producten ontbossingsvrij zijn; en
• Afdoende en verifieerbare informatie waaruit blijkt dat de relevante grondstoffen zijn geproduceerd in overeenstemming met de desbetreffende wetgeving van het land van productie, met inbegrip van regelingen tot verlening van het recht om het betrokken gebied te gebruiken voor de productie van de relevante grondstof.

Wanneer gelden de nieuwe vereisten en wat gebeurt er bij niet-naleving?

Om bedrijven de tijd te geven om deze informatie te verzamelen, gelden de nieuwe regels uit de Ontbossingsverordening vanaf 30 december 2025 voor grote bedrijven en vanaf 30 juni 2026 voor het mkb en eenmanszaken.

Bedrijven die hun verplichtingen na deze data niet nakomen – bijvoorbeeld als een meubelleverancier tropisch hardhout aanbiedt zonder aan te tonen dat het afkomstig is van een gebied waar na 31 december 2020 geen ontbossing heeft plaatsgevonden óf als een distributeur van rubberen werkhandschoenen er niet in slaagt de documentatie aan te leveren over de herkomst van het rubber – kunnen een sanctie opgelegd krijgen door de NVWA.

De mogelijke sanctie is een tijdelijke uitsluiting van maximaal 12 maanden van deelname aan aanbestedingsprocedures en van toegang tot publieke financiering, met inbegrip van aanbestedingsprocedures, subsidies en concessies. Deze sanctie wordt toegevoegd aan de lijst bestuurlijke maatregelen in artikel 18.16a, tweede lid, onder n, van de Omgevingswet.

Wat verandert er in de Aanbestedingswet 2012?

In artikel 2.86 Aw2012 wordt een verplichte uitsluitingsgrond toegevoegd:

“8. Een aanbestedende dienst sluit een gegadigde of inschrijver voor wie een besluit tot uitsluiting als bedoeld in artikel 18.16a, tweede lid, onder n, van de Omgevingswet geldt uit van deelneming aan een aanbestedingsprocedure.”

Omdat het een verplichte uitsluitingsgrond betreft, moet een aanbestedende dienst een inschrijver uitsluiten van een aanbestedingsprocedure (boven de drempelwaarde) als deze uitsluitingsgrond van toepassing is.

Wat kunt u doen als de uitsluitingsgrond van toepassing is?

Wanneer een bedrijf van de NVWA een besluit tot uitsluiting opgelegd heeft gekregen vanwege een overtreding van de Ontbossingsverordening, dan is het gevolg dat deelname aan aanbestedingsprocedures gedurende maximaal 12 maanden niet mogelijk is. Normaliter kan een bedrijf deze uitsluiting voorkomen door aan te tonen dat het voldoende maatregelen heeft genomen om zijn betrouwbaarheid te herstellen. Dit worden ‘zelfreinigende maatregelen’ genoemd. Indien de aanbestedende dienst deze maatregelen als toereikend beoordeelt, hoeft het bedrijf niet te worden uitgesloten van deelname aan de aanbestedingsprocedure.

Zoals het nu is geformuleerd, lijkt er geen mogelijkheid te bestaan tot het nemen van dergelijke zelfreinigende maatregelen wanneer de nieuwe uitsluitingsgrond van toepassing is. De wetswijziging voegt namelijk alleen een nieuw achtste lid toe aan artikel 2.86 Aw2012, en laat artikel 2.78a Aw2012 – waarin de mogelijkheid tot zelfreiniging is opgenomen – ongewijzigd.

Wij kunnen ons moeilijk voorstellen dat de wetgever met deze wijziging heeft beoogd om deze inschrijvers volledig de mogelijkheid tot herstel te ontzeggen. Het is opmerkelijk dat inschrijvers die zijn veroordeeld voor ernstige strafbare feiten, zoals fraude, terrorisme of kinderarbeid, wél de kans krijgen om hun betrouwbaarheid via herstelmaatregelen aan te tonen. Bedrijven die de Ontbossingsverordening hebben overtreden lijken die mogelijkheid – althans op dit moment – niet te hebben. Het zou goed kunnen dat er op termijn, via nadere regelgeving of jurisprudentie, alsnog ruimte ontstaat voor het toelaten van bedrijven die aantoonbare stappen hebben gezet om hun naleving te verbeteren, bijvoorbeeld via onderzoeksmaatregelen of ketenverantwoording.

Let op: als een bedrijf deze uitsluiting niet meldt in de aanbestedingsdocumenten, wordt dit aangemerkt als een valse verklaring. Indien de aanbestedende dienst ervoor heeft gekozen om de facultatieve uitsluitingsgrond van artikel 2.87 lid 1, onder h, Aw2012 (valse verklaring) van toepassing te verklaren, leidt dit tot een nog zwaardere sanctie: een uitsluiting van drie jaar, gerekend vanaf het moment van de inschrijving waarin de onjuiste verklaring is afgelegd.

Conclusie

De Ontbossingsverordening en de daarmee samenhangende wetswijziging in de Aanbestedingswet brengen vergaande verplichtingen en risico’s met zich mee voor bedrijven die actief zijn in relevante ketens. Wij raden bedrijven die met de Ontbossingsverordening te maken krijgen dan ook aan om tijdig de keten te controleren, documentatie op orde te hebben en transparant te zijn in aanbestedingsprocedures. De gevolgen van niet-naleving kunnen groot zijn en langere tijd doorwerken.

Vragen over de nieuwe uitsluitingsgrond of wat deze voor uw organisatie betekent? De specialisten van Straatman Koster advocaten staan voor u klaar.